Cukrzyca a otyłość

Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, występującą głownie u ludzi w starszym i średnim wieku. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań również u dzieci i młodzieży. Według danych światowej organizacji zdrowia (WHO), na cukrzycę choruje obecnie około 180 mln. osób. W Polsce liczba chorych wynosi około 2 mln. i w związku ze starzeniem się naszego społeczeństwa obserwuje się ciągły wzrost nowych zachorowań na cukrzycę. Również prognozy WHO w tym względzie nie są optymistyczne. Przewiduje się systematyczny wzrost liczby chorych na cukrzycę na świecie. Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, wymagającą stałej opieki medycznej i edukacji chorego. Pojawia się w wyniku
zaburzenia mechanizmu przemiany glukozy w energię. Katalizatorem tych przekształceń jest wytworzona przez komórki B trzustki – insulina. Jeżeli ilość tego hormonu jest zbyt mała w stosunku do zapotrzebowania organizmu, lub gdy obecna insulina działa nieefektywnie, dochodzi do wzrostu stężenia glukozy w surowicy krwi i rozwoju cukrzycy. W związku z systematycznym wzrostem zachorowań na cukrzycę, dużą nadzieją na zahamowanie tego zjawiska jest prewencja i wczesne wykrywanie tej choroby. Dla rozpoznania cukrzycy stosuje się prosty test przesiewowy, polegający na oznaczeniu stężenia glukozy w surowicy krwi na czczo; u osób zdrowych prawidłowy poziom glukozy nie przekracza 110 mg/dl (6,1 mmd/l). Jeśli występuje nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo w granicach 110 – 125 mg/dl (6,1 mmd/l), mówi się o hiperglikemii, ale nie o cukrzycy.

Stanem przedcukrzycowym jest również nieprawidłowa tolerancja glukozy (glikemia na poziomie 140 – 199 mg/dl (7,8 – 11,1 mmd/l)), rozpoznawana na podstawie doustnego testu obciążenia glukozą. Poziom glukozy w surowicy krwi badany jest po 2 godzinach od doustnego podania 75 g glukozy, rozpuszczonej w wodzie. Nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo lub nieprawidłowa tolerancja glukozy są czynnikami ryzyka rozwoju cukrzycy i chorób układu krążenia. Ostatnie badania udowodniły, że redukcja masy ciała poprzez zastosowanie niskokalorycznej diety i regularną aktywność fizyczną skutecznie zapobiega rozwojowi pełnoobjawowej cukrzycy.
Wyróżnia się 4 postacie kliniczne choroby:

-) cukrzyca typu 1, spowodowana uszkodzeniem komórek B trzustki,
co prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny.
-) cukrzyca typu 2, spowodowana postępującym zaburzeniem wydzielania
insuliny na tle insulinooporności.
-) cukrzyca ciężarnych, rozpoznawana w czasie ciąży.
-) inne określone typy cukrzycy, np.: cukrzyca polekowa. O rozpoznaniu cukrzycy świadczy poziom glukozy w surowicy krwi w przypadkowym oznaczeniu lub po 2 godzinach po obciążeniu glukozy równy lub większy 200 mg/dl (11,1 mmd/l).
W badaniu poziomu glukozy na czczo za cukrzyca przemawia poziom większy lub równy 126 mg/dl (7 mmd/l). Do czynnika ryzyka zachorowania na cukrzycę należą: otyłość, podeszły wiek, cukrzyca w wywiadzie rodzinnym, cukrzyca podczas ciąży, siedzący tryb życia i upośledzenie tolerancji glukozy, czyli tzw.: stan przedcukrzycowy. Cukrzyca typu 1 występuje głownie u ludzi młodych przed trzydziestym rokiem życia i wymaga w leczeniu bezwzględnego podawania insuliny. Cukrzca typu 2 występuje u 90-95 % wszystkich chorych na cukrzycę.
W farmakoterapii tej postaci stosowane są doustne leki przeciwcukrzycowe, czasem tylko wprowadza się dodatkowo insulinę dla uzyskania lepszej kontroli stężenia glukozy w surowicy krwi. Ostatnie badania udowodniły, że wśród dzieci i młodzieży wzrasta częstość występowania cukrzycy typu 2.
Jednym ze sposobów zapobiegania i leczenia cukrzycy jest dieta niskokaloryczna o obniżonej zawartości tłuszczów i węglowodanów. Tłuszcze w diecie cukrzycowej stanowią najwyżej 10 % wartości kalorycznej i są to głównie jedno i wielonienasycone – z przewagą roślinnych. W niskowęglowodanowej diecie chorych na cukrzycę przeważają cukry złożone nad cukrami prostymi. Taka dieta składa się z 5-7 mniejszych posiłków. Większość chorych na cukrzycę, zwłaszcza typu 2, ma nadwagę (BMJ czyli body mas index powyżej 25 kg/m2) lub cechuje się otyłością (BMJ>30 kg/m2) o charakterze trzewnym, gdzie tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest w okolicy brzucha. Leczenie dietą, a tym samym eliminacja czynników ryzyka cukrzycy, jest obok leczenia farmakologicznego integralną częścią leczenia tej choroby i edukacji pacjentów. Również aktywność fizyczna stanowi istotny element zapobiegania i leczenia cukrzycy. Potreningowa poprawa wrażliwości tkanki na insulinę i tolerancji glukozy zależy od zmian składu ciała, tj.: obniżonej ilości tkanki tłuszczowej i zwiększenia masy mięśni. U wszystkich chorych na cukrzycę stosowanie diety z deficytem energii oraz odpowiedni dobór wysiłku fizycznego zmniejsza otyłość lub normalizuje masę ciała, zmniejsza hiperinsulinemię i insulinooporność, a w konsekwencji obniża ciśnienie tętnicze, ułatwia uzyskanie prawidłowego poziomu glukozy i prawidłowego stężenia lipidów. W trakcie leczenia otyłości wraz ze spadkiem wagi ciała można uzyskać remisję pełnoobjawowej cukrzycy. Wiąże się to zawsze, oczywiście pod kontrolą lekarza, ze zmniejszaniem, a nawet odstawianiem, insuliny i doustnych leków przeciwcukrzycowych.
Walka ze zbędnymi kilogramami poprzez dietę i zwiększenie aktywności fizycznej jest działaniem profilaktycznym, chroniącym nie tylko przed cukrzycą, zawałem serca, czy udarem mózgu, lecz także poprawiającym samopoczucie pacjenta i przedłużającym jego życie.
Dr Beata Będzińska (lekarz medycyny)